Czereśnie - właściwości, odmiany, wymagania.

Czereśnia - Prunus Avium – należy do rodzaju Prunus, podrodzaju Cerasus, rodziny różowatych – Rosaceae. W warunkach naturalnych są to duże drzewa, gatunek ten jest uważany, obok orzecha włoskiego, za jeden z najsilniej rosnących gatunków drzew owocowych. Szczepione czereśnie na najsilniejszych podkładkach mogą urosnąć maksymalnie do 5-7m. Ojczyzną czereśni jest Azja, a dokładniej Kaukaz. Pierwsze wzmianki o czereśniach pochodzą z około 300 roku p.n.e. , kiedy to Theophrastus, grecki filozof, opisywał wysokie drzewa o małych czerwonych owocach. Jednakże z badań archeologicznych wynika, jakoby czereśnie były znane już w epoce neolitu.

Czereśnia - biologia gatunku

Czereśnia tworzy pąki kwiatowe na krótkopędach a także u podstawy pędów jednorocznych. Kwiaty są zebrane w podbaldachy lub występują pojedynczo. Kwitnienie trwa zazwyczaj około 10-12 dni i przypada w kwietniu, czasem w kwietniu i maju, zależnie od warunków pogodowych i cech genetycznych odmiany. Większość z nich jest obcopylna, a do zapylenia konieczne są owady zapylające, głównie pszczoły lub trzmiele. Do odmian samopylnych należy 'Lapins', 'Stella', 'Sweetheart', 'Celeste', 'Newstar', 'Sonata'. Drzewa szczepione na podkładkach silnie rosnących, tj. na siewkach czereśni ptasiej, 'Colt', F12/1 zaczynają owocowanie w 3-5 roku a na podkładkach osłabiających wzrost (PHL-A, GiSelA 5, GiSelA 6) w 2-3 roku.

Wymagania klimatyczno-glebowe

Czereśnia to gatunek o małej wytrzymałości na mróz. W okresie pełnego zahartowania drzew znosi mrozy do -30°C. Poniżej tej temperatury drzewo wymarza. W temperaturze pomiędzy -25° do -30°C następują trwałe uszkodzenia drzew. Podobnie wiosenne przymrozki mogą powodować przemarzanie rozhartowanych pąków. Dlatego sadząc czereśnie warto wybierać miejsca o charakterze łagodnych wzniesień i stoków, najlepiej południowych – zmniejsza to prawdopodobieństwo wymarznięcia drzew, ale także przemarznięcia pąków czy pędów jednorocznych. Czereśnie dobrze plonują na ziemiach ciepłych, tzn. szybko nagrzewających się. Polecane są gleby głębokie, piaski gliniaste, próchniczne gleby bielicowe o podłożu lessowym, o wysokich możliwościach sorbcyjnych. Nie poleca się gleb bardzo lekkich oraz zbyt ciężkich. Szczególnie dobrych gleb wymagają drzewa szczepione na podkładkach karłowych. Odpowiednie pH to 6,8-7. Czereśnia wymaga uregulowanych stosunków wodnych. Zapotrzebowanie na wodę następuje szczególnie w okresie zawiązywania owoców i przed zbiorem. Drzewa sadzone na podkładkach silnie rosnących znoszą poziom wody na poziomie 150-180 cm, zaś na podkładkach karłowych – 120-150 cm. Wyższy poziom może ograniczać rozwój korzeni drzew. Szczególnego nawodnienia, czasami systemu nawodnieniowego wymagają drzewa karłowe. Drzewa źle plonują w warunkach suszy.

Odmiany czereśni dostępne w naszej szkółce.

Odmiana	Dojrzałość zbiorcza	Odporność na mróz/ choroby	Wielkość/ kształt owocu	Kolor owoców	Cechy miąższu	Odporność na pękanie owoców
Rivan	początek czerwca (1 tydzień)	średnia/ średnia	średni, 5g/ sercowaty	ciemnoczerwony prawie czarny	soczysty winno-słodki	bardzo odporne
Burlat	połowa czerwca (2-3 tydzień)	średnia/ średnia	duży,7g/ sercowaty	purpurowoczerwone, prawie czarne	słodki, aromatyczny	podatne
Vega	początek lipca (4 tydzień)	wysoka/ wysoka	duży,7,5-8,5g/ szerokosercowaty	żółte pokryte karminowym rumieńcem	słodki winny	podatne
Van	druga dekada lipca (5-6 tydzień)	wysoka/niska	duży,6,5g/kulisty	karminowoczerwone	słodki, soczysty	bardzo podatne
Summit	połowa lipca (6 tydzień)	wysoka/ wysoka	bardzo duży, 10g/sercowaty	ciemnoczerwone	soczysty, chrząstkowy, kwaskowatosłodki	mało podatne
Lapins	połowa lipca (6 tydzień)	średnia/-	bardzo duży, 8,5-9g/ szerokosercowaty	czerwone	soczysty, kwaskowaty	mało podatne
Rainier	połowa lipca (6 tydzień)	wytrzymała/ średnio wrażliwa	duży, bardzo duży / szerokosercowy	żółte z jaskrawoczerwonym rumieńcem	bardzo słodki, soczysty	mało podatne
Sam	połowa lipca (6 tydzień)	wysoka/ wysoka	duży/ szerokosercowaty	ciemnoczerwone	bardzo słodki, soczysty	mało podatne
Buttnera Czerwona (Poznańska)	koniec lipca (7 tydzień)	wysoka/ wysoka	duży, 6-8g/ szerokosercowy	żółte pokryte karminowym rumieńcem	słodki aromatyczny	mało podatne
Kordia	koniec lipca (7 tydzień)	średnia/ średnia	bardzo duży, do 9g/ sercowaty	karminowo- czerwone	słodki aromatyczny	mało podatne
Regina	koniec lipca (7-8 tydzień)	średnia/ wysoka	duży, bardzo duży/ szerokosercowaty	ciemnoczerwone	słodki, chrząstkowy	mało podatne
Hortensja (czereśnio wiśnia)	początek lipca	wysoka/ wysoka	duży/ owalny	żółte z karminowym rumieńcem	słodki, kwaskowatosłodki	mało wrażliwe

Zapylacze czereśni

Ze względu na wiele grup intersterylności pomiędzy odmianami czereśni, zaleca się sadzenie wybranej odmiany wraz z konkretnie dobranym zapylaczem. Wystąpienie intersterylności pomiędzy drzewami oznacza w praktyce, że drzewa nie przyniosą plonów – pyłek jednej odmiany nie zapyli drugiej.

Odmiany Czereśni i ich zapylacze

Odmiana	Zapylacze
Bladoróżowa	Kassina
Burlat	Vega, Van, Hedelfińska, Wczesna Riversa, Rainier
Büttnera Czerwona	Van, Hedelfińska, Vega
Gubińska Czarna	Vega
Hedelfińska	Büttnera Czerwona, Sam, Schneidera Późna
Karesova	Wczesna Riversa, Vega, Merton Premier
Kordia	Schneidera Późna, Hedelfińska, Sam, Heidegger, Van, Regina
Oktavia	Sam, Schneidera Późna
Rainier	Burlat, Van, Sam, Ulster, Bing
Regina	Schneidera Późna, Hedelfińska, Sam, Bianca, Kordia
Rivan	Vega, Burlat
Sam	Schneidera Późna, Hedelfińska, Bing, Van
Schneidera Późna	Kunzego, Hedelfińska
Summit	(odmiana częściowo samopylna) Van, Lapins, Bing
Sylvia	Sam, Rainier, Sunburst
Techlovan	Oktavia, Stella, Vega, Sam, Regina, Büttnera Czerwona
Van	Rainier, Büttnera Czerwona, Kordia
Vanda	Büttnera Czerwona, Burlat, Karesova, Van
Vega	Büttnera Czerwona, Karesova, Kordia
Hortensja (czereśniowiśnia)	wcześnie kwitnące wiśnie i czereśnie

Spośród starych odmian czereśni, znanych i uprawianych w naszym kraju należy wymienić 'Büttnera Czerwona', 'Hedelfińska', 'Sercówka', 'Nieszańska', 'Schneidera Późna'.

Sadzenie Czereśni, podkładki i rozstawa

Sadząc drzewa na działce, musimy zadbać o dobór odpowiedniej podkładki do naszej gleby. Wśród preferowanych w naszym kraju podkładek znajdują się zarówno te odpowiednie na słabsze gleby, jak i na stanowiska o warunkach optymalnych dla czereśni. Kupując drzewka na odpowiedniej podkładce, wpływamy także na siłę wzrostu drzewa, co w praktyce przekłada się na łatwość uformowania i utrzymania odpowiedniej korony. W Polsce najwięcej drzewek znajdziemy na podkładce – gatunku czereśnia ptasia. To stara podkładka, jej wytrzymałość na mróz i odporność na choroby waha się, gdyż jest to tzw. podkładka generatywna, co oznacza, że powstaje z wysiewanych nasion tego gatunku, co powoduje dużą rozbieżność genetyczną i różnice pomiędzy podkładkami. Zasadniczo jest jednak w miarę odporna, ponadto zrasta się dobrze z uprawianymi odmianami. Tworzy silny system korzeniowy, więc może rosnąć na słabszych glebach. Spośród podkładek silnie rosnących należy jeszcze wspomnieć o podkładkach wegetatywnych (rozmnażanych nie poprzez nasiona, lecz za pomocą sadzonek czy odkładów). 'Colt' – podkładka ta jest mieszańcem czereśni i jednego z gatunków wiśni. Zalety podkładki 'Colt'– łatwe ukorzenianie i pozytywny wpływ na zdrowotność drzew. W obydwu przypadkach wzrost części pod- i nadziemnej jest zbliżony do wzrostu odmian szczepionych na czereśni ptasiej. Do podkładek osłabiających wzrost należą 'PHL A' – tworzy mocny, a płytki system korzeniowy, drzewa na tej podkładce tworzą szerokie kąty rozgałęzień przy niewielkich koronach, wymaga jednak żyznych gleb, a także nawadniania oraz podpór; GiSeLA 5' – cechuje się wysoką mrozoodpornością i tolerancją na choroby wirusowe, jest bardzo plenna; również wymaga podpór, nawadniania oraz dobrych gleb.

Zalecana rozstawa drzew czereśni w zależności od typu korony oraz zastosowanej podkładki

	Podkładki silnie rosnące (między rzędami X w rzędzie)	Podkładki słabo rosnące (między rzędami X w rzędzie)
Korona wrzecionowa lub zbliżona	4,5-5 X 3-4	3-5 X 2-2,5
Korona prawie naturalna	6-7 X 5	Nie poleca się

Planując większe nasadzenie, musimy zadbać nie tylko o dobór odpowiednich odmian pod kątem zapylenia, ale także o odpowiednią rozstawę drzew. Dobierając rozstawę należy wziąć pod uwagę , także rodzaj gleby (im lepsza gleba tym silniej rosnące drzewa) oraz cechy konkretnej odmiany (silnie rosnące: 'Burlat', 'Summit', 'Lapins'; średnio rosnące: 'Vega', 'Vanda', 'Kordia', 'Regina'; słabo: 'Sylvia', 'Sweet Heart'), ewentualnie szerokość maszyn używanych do pielęgnacji drzew (ciągników). – przy używaniu ciągników o tradycyjnych gabarytach odległości pomiędzy rzędami nie mogą być mniejsze niż 5 m. Silnie rosnące odmiany czereśni sadzimy z kolei w większej rozstawie, niż odmiany słabo rosnące.

Cięcie czereśni

Po 3-4 latach od posadzenia rozpoczynamy cięcie wcześniej uformowanych koron. Cięcie dopasowujemy przede wszystkim do typu korony oraz wzrostu drzewa. Zasadniczym terminem cięcia jest lato, zaraz po zbiorach – pozwala to na zachowanie większej zdrowotności drzew, gdyż wykonywanie cięcia w suche, słoneczne dni sprzyja dobremu gojeniu się ran. Nie poleca się cięcia w dni deszczowe lub mgliste. Podczas cięcia wycinamy gałęzie chore, nadłamane, ograniczamy rozmiary drzew, wycinamy pędy konkurujące z przewodnikiem, rosnące do wewnątrz korony, skracamy za 4-5 pąkiem tegoroczne silne przyrosty (powyżej 30cm). Usuwamy pędy zwisające na ziemię i wrastające w sąsiednie drzewa. Tnąc stare drzewa, musimy czasami zastosować cięcie odnawiające lub odmładzające, mające na celu usunięcie starych, nieproduktywnych gałęzi celem zastąpienia ich nowymi, pokrytymi licznymi krótkopędami owoconośnymi, pędami dwu i trzyletnimi. Takie gałęzie tniemy pozostawiając 10-40 cm odcinek, tzw. czop – w dolnych partiach korony dłuższe, w górnej – cieńsze. Cięcie można także przenieść na termin wiosenny – aż do początku kwitnienia

Dojrzewanie czereśni, odmiany wczesne i późne

Uprawiane w Polsce owoce czereśni zbiera się przez około osiem tygodni, od pierwszego tygodnia czerwca (‘Rivan’, ‘Burlat’, ‘Karesova’) do końca lipca (‘Kordia’, ‘Regina’), co jest jednak uzależnione od warunków pogodowych w danym roku, i może ulegać znacznym odchyleniom. Odpowiednim momentem zbioru owoców deserowych jest odpowiednie dla odmiany jędrność i kolor skórki, natomiast owoce do przechowywania, skądinąd krótkiego, zbiera się kilka dni wcześniej. Pomimo nie do końca wybarwionej skórki i gorszym walorom smakowym, takie owoce lepiej się przechowują (podczas przechowywania ciemnieją, zaś miąższ w mniejszym stopniu ulega degradacji.) Dokładny termin zbioru jest zazwyczaj określany nie tylko na podstawie właściwego tygodnia zbioru, ale także organoleptycznie (wygląd, smak, aromat) przez sadownika, gdyż jak dotąd nie udało się opracować uniwersalnych metod określania dojrzałości czereśni. Owoce do szybkiego wykorzystania zbieramy w fazie dojrzałości konsumpcyjnej; ciemne owoce zbiera się, gdy skórka osiągnie barwę mahoniową, zaś te o bezbarwnym soku – gdy pojawia się odpowiedni rumieniec. Zapewnia to odpowiednią jakość owoców. Zazwyczaj poleca się zbiór wielokrotny, gdyż owoce z części obwodowej szybciej dojrzewają.

Czereśnie – właściwości, zagospodarowanie owoców

Czereśnie to owoce wybitnie deserowe, niestety dosyć krótki okres ich przechowywania powoduje potrzebę przetwórstwa tych owoców. Kompoty, dżemy, marmolady, czereśnie kandyzowane, owoce w syropie oraz w zalewie to sposoby, aby zatrzymać smak czereśni na dłużej. Czereśnie mają właściwości odżywcze i zdrowotne. Czereśnie jako źródło witamin i składników mineralnych działają odtruwająco, regulują odczyn kwasowo-zasadowy organizmu, są polecane dla osób chorych na serce oraz dla reumatyków.