Grusze odmiany, wymagania, właściwości

Ostatnie lata pokazują, że jako konsumenci coraz częściej sięgamy po gruszki. Dzięki coraz większej ilości odmian gruszy dostępnych w sklepach wzrasta zainteresowanie tym owocem. Choć zewnętrznie podobne do jabłek, cechują się odmiennymi walorami smakowymi oraz biologią i zasadami uprawy. Mimo to, jest to gatunek, który warto posadzić na swojej działce.

Pochodzenie odmian grusz uprawnych

Zasadniczo odmiany grusz możemy podzielić na dwie grupy – dobrze nam znane grusze zachodnie, typowego, „gruszkowatego” kształtu oraz grusze azjatyckie – kształtem przypominające raczej jabłka. Systematyka grusz jest bardzo skomplikowana, jednak jako prekursora dzisiaj dostępnych odmian typu zachodniego wymienia się gruszę pospolitą – Pyrus communis L. Gatunek ten towarzyszy człowiekowi od tysięcy lat, w Polsce znany jest od okresu Piastów, lub jeszcze wcześniej.

Zapylacze grusz, kwitnienie

Grusze należą do tej samej rodziny i podrodziny co jabłka (rodzina różowate i podrodzina jabłkowe). Kwitnienie grusz zaczyna się zasadniczo ok. tydzień wcześniej niż u jabłoni, i trwa krócej. Owoce zawiązują się najczęściej na krótkopędach, czasami także na wierzchołkach długopędów. Odmiany grusz są zazwyczaj obcopylne, więc do dobrego plonowania najlepiej posadzić w sadzie co najmniej dwie odmiany, które będą się nawzajem zapylały (zapylenie krzyżowe). Należy wspomnieć, że niektóre odmiany grusz są złymi zapylaczami, m. in. odmiana ‘Lukasówka’, która jako triploid (potrójna ilość chromosomów) nie nadaje się do zapylania większości odmian gruszek. Do najlepszych zapylaczy  grusz należą; ‘Bonkreta Williamsa’, ‘Komisówka’ czy ‘Konferencja’. Istnieją także odmiany gruszek częściowo samopylne ( grusze azjatyckie) i – co jest charakterystyczne dla tego gatunku – odmiany partenokarpiczne, które potrafią zawiązywać owoce bez zapłodnienia. Wystarcza im wówczas samo zapylenie, nawet własnym pyłkiem, lub potraktowanie hormonami roślinnymi. Jest to tyle ciekawe, że taka odmiana gruszy potrafi wydać owoce nawet z przemarzniętych kwiatów. Owoce są wówczas charakterystycznie wydłużone, mogą być także zdeformowane. Takimi odmianami są ‘Konferencja’ czy ‘Trewinka’.

Zapylacze grusz Wg. D. Kruczyńskiej, „Grusze”, 2007
Odmiana	Pora kwtnienia	Zapylacze
Alfa	śr. późna	Faworytka
Amfora	śr. późna	Faworytka
Bonkreta Wiliamsa	śr. późna	Bera Hardy, Faworytka, General Leclerc, Komisówka, Konferencja, Triumf Packhama
Bera Hardy	śr. wczesna	Bonkreta Wiliamsa, Faworytka, Komisówka, Konferencja, Trewinka
Carola	śr. wczesna	Faworytka, Komisówka, Konferencja, Triumf Packhama
Concorde	śr. późna	Bonkreta Wiliamsa, Komisówka, Konferencja
David	średnia	Bonkreta Wiliamsa, Concorde, Konferencja
Dicolor	średnia	Bera Hardy, Erica, Konferencja
Erica	średnia	Bera Hardy, Dicolor, Konferencja
Faworytka i mutanty	śr. późna	Bera Hardy, Bonkreta Wiliamsa, Faworytka, Komisówka, Konferencja, Trewinka
General Leclerc	śr. późna	Bonkreta Wiliamsa, Komisówka, Konferencja
Hortensia	śr. późna	Bonkreta Wiliamsa, Faworytka, Konferencja
Isolda	śr. późna	Bonkreta Wiliamsa, Faworytka, Konferencja
Komisówka	śr. późna	Bonkreta Wiliamsa, Concorde, Faworytka, Konferencja
Konferencja	śr. wczesna	Bera Hardy, Bonkreta Wiliamsa, Concorde, Faworytka, General Leclerc, Komisówka
Lipcówka Kolorowa	śr. późna	Faworytka
Lukasówka	śr. wczesna	Bonkreta Wiliamsa, Faworytka, Komisówka, Trewinka
Nojabrskaja (Xenia)	śr. wczesna	Konferencja
Trewinka	śr. późna	Bera Hardy Niezgodność z Bonkreta Wiliamsa
Triumf Packhama	śr. wczesna	Bera Hardy, Bonkreta Wiliamsa, Konferencja
Uta	średnia	Bonkreta Wiliamsa, Concorde, Faworytka, Konferencja
Żyfardka	śr. wczesna	Bonkreta Wiliamsa, Faworytka, Konferencja

Wymagania klimatyczno – glebowe

Grusza należy do gatunków wymagających, szczególnie ważne są czynniki klimatyczne – gatunek ten ma wysokie zapotrzebowanie na wodę oraz wymaga ciepłego okresu wegetacji. Preferuje gleby gliniaste, głębokie i żyzne. Na takich glebach sadzonki grusz rosną najlepiej, choć radzą sobie na prawie wszystkich typach gleb. Na glebach lekkich drzewa te żyją krócej, zaś na ciężkich, zlewnych – będą bardziej podatne na choroby i uszkodzenia mrozowe. Przy dobrej agrotechnice oraz po słonecznym sezonie wegetacyjnym i suchej jesieni najbardziej odporne odmiany grusz wytrzymują spadki temperatur do - 31℃. Jednak w praktyce nieczęsto zdarzają się jednoczesna kompilacja wszystkich optymalnych warunków klimatycznych i agrotechnicznych, dlatego często jesteśmy zmuszeni do wycinania wiosną przemarzniętych pędów w koronie. Szczególnie wrażliwe na mróz są pąki kwiatowe, krótkopędy oraz przyrosty jednoroczne. Na szczęście grusza jest gatunkiem o dobrych właściwościach regeneracyjnych.

Nasadzenia grusz, poziom wód gruntowych

Jeżeli zdecydowaliśmy się na posadzenie grusz w naszym ogrodzie, konieczne będzie wcześniejsze przygotowanie gleby, ale także dobór odpowiedniej odmiany gruszy do naszego sadu. Decydującymi czynnikami w doborze odmiany jest klimat, rodzaj gleby oraz przeznaczenie owocu. Przed posadzeniem należy również zastanowić się nad przeznaczeniem plonu, a co za tym idzie, także nad typem korony drzewa, co pozwoli na zakup drzew szczepionych na odpowiedniej podkładce. Grusze typu zachodniego szczepimy najczęściej na gruszy kaukaskiej lub na pigwie. Drzewa szczepione na gruszy kaukaskiej są bardziej odporne na warunki glebowe, głębiej się korzenią, przez co nie wymagają podpór. Poziom wody glebowej przy nasadzeniach na tej silnie rosnącej podkładce musi wynosić nie mniej niż 1,8 – 2 m licząc od powierzchni gruntu. Drzewa na podkładkach karłowych, czyli szczepionych na pigwie, znoszą zaleganie wód gruntowych na poziomie 1, 5 m i są mniej odporne na mróz oraz inne stresory związane z klimatem i glebą.

Termin sadzenia gruszy

Sadzenie gruszy możemy wykonać w dwóch terminach – jesiennym i wiosennym. Dotyczy to szczególnie drzew z odsłoniętym korzeniem. Kupując drzewka w pojemnikach lub balotowane, możemy sadzić grusze przez cały okres wegetacji. Jesienny termin jest o tyle korzystniejszy, że drzewo rozpoczyna korzenienie się jeszcze jesienią, dzięki czemu wiosną szybciej rozpoczyna wegetację, lepiej wykorzystuje wodę zgromadzoną przez zimę, co znacząco stymuluje szybszy wzrost i rozwój drzew. Wadą jest możliwość przemarznięcia drzew lub uszkodzenia przez dzikie zwierzęta, czemu zapobiec można odpowiednio przez zabezpieczanie na zimę stosując kopczykowanie drzew i okręcanie pni grubym papierem lub włókniną oraz stosowanie siatek zapobiegających przed obgryzaniem drzewek owocowych przez zające czy sarny. Dobrze sporządzony kopczyk powinien osłaniać drzewko na taką wysokość, aby zakryć miejsce szczepienia lub okulizacji i powinien być koniecznie odgarnięty wiosną. Wiosenne sadzenie grusz pozwala uniknąć zwiększonego nakładu pracy i kosztów związanych z zabezpieczaniem drzewa na zimę, sadzenie gruszy wykonujemy gdy tylko warunki w ogrodzie na to pozwolą. Niestety, drzewa z sadzenia wiosennego nieco później rozpoczynają wegetację.

Rozstaw sadzenia gruszy

Odległość, w jakiej sadzimy drzewka jest w dużym stopniu uzależniona od siły wzrostu drzewa (wypadkowa siły wzrostu odmiany i podkładki) oraz formy korony, w jakiej planujemy prowadzić nasze drzewa. Przy planowaniu korony wrzecionowej, odpowiednia odległość drzew to 1,5-3,0 m między drzewami oraz, jeśli drzew jest więcej i sadzimy je w rzędach – 3,5-4 m między rzędami. Chcąc prowadzić grusze w formie prawie naturalnej, odległości należy zwiększyć, nawet do 4 m między drzewami oraz 5 m między rzędami drzew. W przypadku drzew szczepionych na pigwie, odległości są mniejsze, 1, 2 – 2 m między drzewami oraz ok 3,5 m między rzędami. Niestety, drzewa te wymagają do prawidłowego wzrostu oraz w czasie plonowania podpór lub rusztowań, np. w postaci drewnianych kołków lub słupów wraz z poprowadzonymi na nich drutami.

Rozstawa drzew w zależności od siły wzrostu odmiany szlachetnej oraz zastosowanej podkładki (odległość między rzędami x odległość w rzędach)
Siła wzrostu odmiany	Podkładka wegetatywna – pigwa	Podkładka generatywna – grusza kaukaska
Słabo rosnące	3,5 x 1,0-1,2	3,5 x 1,5-2,0
Umiarkowanie rosnące	3,5 x 1,2-1,5	3,5-4,0 x 2,0-2,5
Silnie rosnące	3,5 x 1,5-2,0	4,0 x 2,5-3,0

Cięcie

Po posadzeniu młodych drzew w ogrodzie, w pierwszą wiosnę od posadzenia drzewa, rozpoczynamy formowanie korony. W zależności od tego, jaką koronę wybieramy oraz jakie drzewko kupiliśmy, zajmuje to ok. 3-4 lata. Celem formowanie jest uzyskanie korony o szerokich kątach rozwidleń (tak uformowane drzewa charakteryzują się większą zdrowotnością) oraz optymalnej liczbie konarów w koronie i ich odpowiednim ułożeniu, co jest charakterystyczne dla konkretnych koron.

Cięcie grusz można przeprowadzamy zazwyczaj na początku sezonu wegetacyjnego, kiedy to usuwamy fragmenty przemarznięte, z objawami chorób czy uszkodzone przez szkodniki. Wycinamy także odrosty korzeniowe, chociaż pozostawienie odrostu rosnącego najbliżej pnia może okazać się przydatne (możliwość wszczepienia takiego odrostu w pień drzewa, jeśli drzewo uszkodzone przez mróz ma problemy z przewodzeniem wody i soli mineralnych z podłoża – wtedy korzenie takiego odrostu rozrastają się i przejmują funkcje transportowe). Jest to też odpowiedni czas na wykonywanie cięcia odnawiającego, co w praktyce oznacza systematyczne usuwanie starych gałęzi i zastępowanie je młodymi.

Latem wykonujemy cięcie uzupełniające. Wycinamy silne, pionowe przyrosty z górnych warstw korony, tzw. wilki (można pozostawić jeden), przy czym najlepszą metodą jest ich „wyłamywanie” wraz z fragmentem wrośniętym w gałąź, z której wilk wyrasta, jest to tzw. „wyrywanie z piętką”. Wilki można też skracać nad 5-7 pąkiem, co sprzyja wytwarzaniu się pędów owoconośnych. Zabiegi te warto wykonywać późnym latem, czyli w końcu sierpnia – zmniejszy to liczbę nowo wrastających wilków.

Zbiór i wykorzystanie owoców

Odmiany grusz, podobnie jak odmiany jabłoni, dzielimy na 3 grupy ze względu na czas zbioru: grusze letnie, jesienne i zimowe.

odmiany gruszy letnich

Odmiany letnie gruszy nie nadają się do przechowywania. Zbieramy je w lipcu i sierpniu. Do grupy wczesnych odmian grusz należy ‘Faworytka’ czyli tzw. Klapsa, ‘ Red Faworytka’ (syn. Starkrimson), ‘Lipcówka Kolorowa’ oraz ‘Trewinka’.

Odmiany gruszek jesiennych

Wśród odmian jesiennych gruszek znajdują się: ‘Bonkreta Wiliamsa’, ‘Carola’ oraz najpowszechniejsza odmiana – ‘Konferencja’. Zbiór tych odmian grusz przypada na drugą połowę września oraz początek października.

Odmiany gruszek zimowych

Późna odmiana gruszy to między innymi ‘Lukasówka’, ‘Generał Leclerc’, ‘Uta’ czy ‘Amfora’. Zbiór przypada na koniec września i październik. Odmiany gruszy zimowe oraz jesienne stanowią bazę przechowalniczą tego owocu.

Stare odmiany gruszy

Wśród starych odmian grusz należy wymienić: 'Ananasówka Francuska', 'Wiliams', 'Maria Ludwika', 'Bera Szara', 'Bera Hardego', 'Flamandka', 'Bara Diela', 'Komisówka', 'Napoleońska', 'Żyfardka', 'Faworytka', 'Bergamotka Czerwona Jesienna', 'Dobra Ludwika', 'Lukasówka', 'Kongresówka'.

Rodzaje gruszek dostępne w sprzedaży wysyłkowej

Odmiany grusz dostępne w naszej szkółce drzew i krzewów owocowych
Odmiana	Pora dojrzałości zbiorczej	Odporność na mróz	Zastosowanie owoców	Wielkość i kształt owoców	Odporność na parcha	Miąższ
Letnie odmiany grusz
Faworytka	Koniec sierpnia	średnia	Owoc deserowy i do przetwórswa	Duże; kulisto-stożkowe	niska	Biały, soczysty aromatyczny winno-słodki
Red Faworytka	Koniec sierpnia	średnia	Owoc deserowy	Duże; kulisto-stożkowe	niska	Biały, soczysty aromatyczny winno-słodki
Jesienne odmiany grusz
Bonkreta Williamsa i Red Bonkreta Williamsa	Początek września	średnia	Owoc deserowy i do przetwórstwa	Średnie lub duże, o raczej nieregularnej powierzchni	średnia	Kremowobiały, soczysty, bez komórek kamiennych
Konferencja	Koniec września	średnia	Owoc deserowy i do przetwórstwa	Średnie lub duże' wydłużony, naturalnie ordzawione	wysoka	Kremowy, słodki, soczysty
Zimowe odmiany grusz
Generał Leclerc	Początek października	średnia	Owoc deserowy	Duże i bardzo duże; zmienny, zazwyczaj wydłużony	średnia	Kremowobiały, aromatyczny, soczysty
Lukasówka	Początek października	niska	Owoc deserowy	Duże i bardzo duże; jajowato-owalne	średnia	Biały, soczysty, słodko-winny

Określenie czasu zbioru owoców gruszy nie jest łatwe i wymaga doświadczenia. Sadownicy w sadach towarowych wykorzystują takie wskaźniki, jak stopień produkcji etylenu oraz tzw. indeks skrobiowy. W ogrodach przydomowych warto obserwować zmianę koloru skórki oraz stopień skorkowacenia przetchlinek.

Owoc nadający się do dłuższego przechowywania powinien znajdować się w fazie dojrzałości zbiorczej, co oznacza że jest w pełni wyrośnięty oraz zdolny do dojrzewania po zerwaniu z drzewa. Sygnałem takiego stanu jest zmiana barwy skórki z ciemnozielonej na jasnozieloną oraz przebarwienie przetchlinek z koloru jasnego na brązowy (następuje ich skorkowacenie; przetchlinki to znajdujące się na powierzchni owocu, małe, często rozmieszczone punkciki wielkości główki od szpilki). Jeśli nie dysponujemy odpowiedniej klasy przechowalniami, gdzie możemy wpływać na temperaturę i wilgotność powietrza, musimy liczyć się ze stratami podczas przechowywania owoców oraz krótszym okresem ich przechowywania. Do tego celu nadają się pomieszczenia chłodne, o dużej wilgotności, a jednocześnie czyste i pozbawione obcych zapachów. Nie powinno się przechowywać razem owoców i warzyw, a szczególnie owoców i ziemniaków. Naczynia, w których przechowuje się owoce, powinny być czyste, pozbawione fragmentów zeszłorocznych owoców, a szczególnie owoców zapleśniałych czy zgniłych.

Owoce do bezpośredniego spożycia oraz przeznaczone do produkcji dżemów czy kompotów charakteryzują się zazwyczaj pełną dojrzałością – dojrzałość konsumpcyjna. Jest to czas, w którym owoc osiągnął wszystkie cechy danej odmiany i od tego czasu zacznie się jego przejrzewania. W pełni dojrzała gruszka jest soczysta, jednak jej konsumpcja nie jest pozbawiona uczucia obecności „piasku” czy „kamyczków” w ustach, powodowanych przez obecność w miąższu tzw. komórek kamiennych, czyli elementów twardej tkanki owocu.

Dzięki możliwością przechowywania możemy cieszyć się tymi owocami poza ich sezonem zbiorczym. Dobrym pomysłem jest także wykorzystanie gruszek do produkcji dżemów, kompotów, marmolad, suszu czy gruszek marynowanych. Tak przygotowane specjały pozwolą nam cieszyć się smakiem grusz przez cały rok.