Jarząb pospolity (łac. sorbus aucuparia) to nic innego jak powszechnie znana i chętnie uprawiana jarzębina czerwona. To stosunkowo niewielkie drzewo stało się niemalże nieodłącznym elementem polskich ogrodów, ścieżek w parku, czy przestrzeni wokół bloków mieszkalnych. W naturalnym środowisku jarzębina dorasta nawet do 15 metrów wysokości, jednak w Polsce można ujrzeć zaledwie kilkumetrowe okazy, które pięknie zdobią jesienne (i nie tylko) krajobrazy. Skąd pochodzi jarząb pospolity, jakie wyróżniamy odmiany drzewa i jak uprawiać jarzębinę w ogrodzie?
Jarząb pospolity (jarzębina czerwona) – pochodzenie i charakterystyka
Jarząb pospolity dziko rośnie na górskich zboczach, zadrzewieniach śródpolnych, a także na skrajach lasów. Drzewo należy do rodziny różowatych, a jego okazy można dostrzec nie tylko w całej Polsce, ale także w Europie, południowo-zachodniej Azji i na Syberii. Korona drzewa przypomina szeroki stożek, z którego zwisają lekkie, jakby falujące gałęzie. Jarzębina to stosunkowo luźno zbudowane drzewo liściaste o gładkim, pokrytym szarą korą pniu. U starych drzew można zauważyć nieco popękaną korę, co dodaje drzewku swego rodzaju uroku.
W maju jarząb pospolity wyróżnia się niezbyt przyjemnie pachnącymi kwiatostanami w białym odcieniu, które na końcach pędów tworzą płaskie baldachogrona. Jesienią jarzębina obsypuje się małymi, czerwonymi owocami, które stały się cechą rozpoznawalną drzewa. Poza czerwonymi owocami drzewo wyróżnia się pięknymi liśćmi, które jesienią przebarwiają się na mnóstwo odcieni, od żółtego, przez pomarańczowy, po czerwony.
Owoce utrzymują się na drzewie dość długo. Czerwone kuleczki można ujrzeć nawet i w styczniu, dzięki czemu jarząb pospolity jest ozdobą nie tylko jesienią, ale także zimą. Jarząb jadalny pospolity nie wykazuje specjalnych wymagań stanowiskowych, jednak jego wzrostowi sprzyjają miejsca nasłonecznione. Gleba pod jarzębinę powinna być lekko zakwaszona i próchnicza. W odpowiednich warunkach drzewo osiąga wysokość kilku metrów, jednak jego kształt może być korygowany w zależności od potrzeb.
Co ważne, jarząb pospolity dobrze znosi miejsca narażone na zanieczyszczenia, dzięki czemu drzewo może być sadzone w miastach i przy ruchliwych ulicach. Dla optymalnego wzrostu warto nie sadzić kolejnych drzew w odległości mniejszej niż 3-4 metry od jarzębiny. Warto dodać, że jarząb pospolity doskonale znosi zimę, jednak drzewko nie lubi upału i długotrwałej suszy. Ze względu na dość przerzedzoną koronę, w pobliżu jarzębiny można bez obaw posadzić kwiaty i krzewy.
Najpopularniejsze odmiany jarzębu pospolitego
Wyróżnia się wiele odmian jarzębu, jednak do najbardziej znanych możemy zaliczyć:
- Jarząb Burka – Odmiana ta powstała wskutek skrzyżowania jarzębu pospolitego i aronii. To plenne, odporne na mróz i choroby drzewko wyróżnia się dużymi, smacznymi owocami, nadającymi się do bezpośredniego spożycia.
- Jarząb Pendula – To dekoracyjna odmiana o niezwykłych pędach, nierzadko zwisających i pokładających się na ziemi. Pendula zwykle osiąga około 3 metry wysokości i jest bardzo odporna na mróz.
- Jarząb Fastigiata – Ta odmiana wyróżnia się niezwykłą odpornością na zanieczyszczenia i szkodniki. Fastigiata osiąga nawet 7 metrów wysokości, jednak bez obaw można ją przycinać. Drzewko wyróżnia się dość powolnym wzrostem, dzięki czemu to doskonały wybór do małych ogrodów.
- Jarząb Krasavica – Odmiana ta powstała poprzez skrzyżowanie jarzębu pospolitego z gruszą. Wytwarza duże, słodko-kwaśne owoce, nadające się zarówno do spożywania bezpośrednio z drzewa, jak i po obróbce termicznej. Ta odmiana osiąga wysokość od 3 do 5 metrów.
Aronia czarnoowocowa szczepiona na pniu w doniczce
Jarzębinogrusza niskopienna
Uprawa jarzębiny w ogrodzie
Uprawa jarzębu pospolitego nie jest wymagająca. Drzewko rośnie nawet w trudnych warunkach, a przy okazaniu mu minimum troski, odwdzięcza się pięknymi owocami o szerokim zastosowaniu.
Sadzenie jarzębu pospolitego
Jarzębinę warto posadzić wiosną, tuż po ustąpieniu ostatnich przymrozków. Należy jednak pamiętać, że sadząc drzewko w innym terminie, również powinno ono przyjąć się w glebie. Podczas sadzenia warto zadbać o to, aby gleba była przepuszczalna i o lekko kwaśnym odczynie. Po umieszczeniu drzewka owocowego w dołku należy je podlać, jednak pamiętając o nieprzelewaniu korzeni.
Podlewanie jarzębu pospolitego
Jarząb pospolity nie wymaga obfitego podlewania. W Polsce do prawidłowego wzrostu wystarczą mu deszcze. Jeśli jednak wystąpi okres długotrwałej suszy, warto zapewnić jarzębinie regularne podlewanie.
Nawożenie jarzębiny czerwonej
Co ciekawe, jarząb pospolity jest w stanie samodzielnie się nawozić. Liście, które opadają jesienią, podczas rozkładu dostarczają drzewku wiele niezbędnych substancji pokarmowych (dlatego nie należy ich grabić). Jeśli jednak jarzębina rośnie na ubogim podłożu, a drzewko wzrasta zbyt wolno, można rozłożyć pod nim dojrzały kompost.
Przycinanie jarzębiny czerwonej
Jarząb pospolity doskonale znosi wszelkiego rodzaju przycinanie. Zabieg warto wykonać wiosną, a podczas cięcia należy usunąć przede wszystkim suche i chore gałęzie. Można także wykonać cięcie formujące koronę – w zależności od upodobań. Warto pamiętać o ścinaniu pędów tuż nad rozgałęzieniem.
Owoce jarzębiny, ich właściwości i zastosowanie
Czerwone owoce jarzębiny, dojrzewając wczesną jesienią, zwykle stają się elementami jesiennych, ulubionych zabawek dzieci – korali, ludzików i ozdób domowych. Warto jednak pamiętać, że zbiory można także spożywać. Choć wiele odmian umożliwia zjadanie owoców jarzębiny prosto z drzewka, warto przed zjedzeniem poddać je obróbce termicznej, która zniweluje kwas parasorbowy, powodujący biegunkę i wymioty. Ponadto większość odmian wyróżnia gorzki smak, a wykorzystanie owoców na przetwory pozwala pozbyć się goryczy.
Regularne spożywanie owoców jarzębiny pomaga przy problemach jelitowych, a także przy dolegliwościach pęcherza i nerek. Ponadto jarzębina zawiera mnóstwo witaminy C, co wpływa na poprawę odporności układu immunologicznego organizmu. W polskich domach od wielu lat można spotkać liczne przetwory z jarzębiny, a do najpopularniejszych z nich zaliczamy przede wszystkim nalewki, soki i dżemy. Warto także pamiętać, że jarzębina jest doskonałym zimowym pożywieniem dla ptaków (przede wszystkim gili, drozdów i jemiołuszek).
Podsumowanie
Jarząb pospolity to popularne i chętnie uprawiane w Polsce drzewo. Wyróżnia się charakterystyczną koroną, liśćmi, które jesienią przebarwiają się na liczne kolory, a także czerwonymi owocami. Jarzębina jest niezwykle łatwa w uprawie i wykazuje minimalne wymagania glebowe czy pielęgnacyjne. Jej owoce można wykorzystać zarówno do przygotowania jesiennych dekoracji, jak i do zrobienia własnych przetworów. Pozostawiając owoce na drzewie, będą one doskonałą jesienną i zimową ozdobą oraz pożywieniem dla ptaków zimujących w Polsce.
