Dereń jadalny – owoce derenia jadalnego jako surowiec spożywczy

Dereń jadalny (Cornus mas) jest rośliną uprawianą i spożywaną przez ludzkość od wielu lat. W medycynie ludowej zastosowanie znalazły przede wszystkim jego intensywnie czerwone owoce, ale wykorzystywano również gałązki. Dereń jadalny znalazł zastosowanie również we współczesnej kuchni oraz naturoterapii jako środek wspierający odporność organizmu, ograniczający łamliwość włosów czy zwiększający wydalanie wody z organizmu. Jakie związki aktywne znajdziemy w owocach derenia jadalnego i jakie właściwości lecznicze się im przypisuje?

Owoce derenia jadalnego – wartości odżywcze

Dereń jadalny to roślina, w której owocach znajdują się cenne składniki odżywcze takie jak witaminy – są przede wszystkim bogatym źródłem witaminy C – ale również antocyjanów (współczesne badania naukowe dowiodły ich działania przeciwzapalnego) i flawonoidów oraz pierwiastków mineralnych. Czerwone owoce derenia jadalnego są bogatym źródłem żelaza (to główny składnik hemoglobiny zawartej we krwi), dlatego też w medycynie niekonwencjonalnej dereń stosowany był na bladość skóry i anemię.

Owoce derenia wykorzystywane są jako środek na podniesienie odporności organizmu ze względu na ich rzekome właściwości przeciwzapalne. Współczesna fitoterapia poleca stosowanie owoców derenia pomocniczo na infekcje układu moczowego (owoce derenia mają właściwości moczopędne i zwiększają wydalanie wody) i w leczeniu chorób nerek.

Dzięki zawartości kwasów organicznych i innych aktywnych związków owoce derenia jadalnego medycyna ludowa zaleca stosować przy dolegliwościach żołądkowych i niewłaściwej przemianie materii – uważa się, że może przyspieszać przemianę materii i wspomagać pracę układu trawiennego. Trzeba jednak pamiętać, że dereń jadalny wykazuje właściwości zapierające dzięki zawartości garbników – może wspomagać leczenie biegunki, ale nie poleca się go zwłaszcza osobom zmagającym się z zaparciami oraz osobom, u których kontrolowanie poziomu cukru jest problematyczne, może bowiem powodować wzrost wydzielania insuliny.

Kwasy organiczne i sole mineralne znajdują się w każdej z komórek ciała i regulują ich funkcjonowanie, a ich niedobór zaburza równowagę organizmu, co może powodować spadek odporności, zaburzenia koncentracji, bóle głowy, dolegliwości żołądkowe i wiele innych problemów zdrowotnych. Spożywanie owoców derenia jadalnego, bogatych w te składniki, może więc pomóc uzupełnić ich ewentualne braki i poprawić samopoczucie.

Do czego wykorzystać owoce derenia jadalnego?

Z pewnością do przygotowania różnorodnych przetworów, ale powstaje pytanie, czy owoce derenia jadalnego można spożywać na surowo? Tak, nie ma do tego żadnych przeciwwskazań, nie mają one żadnych szkodliwych właściwości. Dereń jadalny przypomina smakiem owoc kwaśnej wiśni lub żurawiny – ma nieco cierpki smak. Owoce są niewielkie, w kształcie eliptyczne lub gruszkowate, mają duże pestki.

Soki i syropy

Z owoców derenia wytwarza się najczęściej soki i syropy, które mają szerokie zastosowanie w medycynie ludowej, na przykład w leczeniu anemii, owoce derenia jadalnego są bowiem skarbnicą żelaza, a przy niedoborze żelaza proces dotleniania przebiega nieprawidłowo, w konsekwencji osoba z anemią jest słaba, blada, ma zmiany skórne w kącikach ust. Poznaj więc prosty przepis na sok z derenia jadalnego:

• przygotuj 1 kg owoców derenia jadalnego – umyj je i zalej ok. trzema litrami wody, odstaw na kilkanaście godzin;
• wyjmij owoce, a wodę zagotuj. Ponownie wrzuć owoce do wody i znów odstaw do następnego dnia;
• powtórz cały proces raz jeszcze, ale tym razem odstaw wodę z owocami na dwie doby;
• wyjmij owoce, a sok gotuj przez ok. kwadrans, dodaj 1/2 kg cukru, gotuj na maleńkim ogniu przez 5 minut, cały czas mieszając;
• usuń pianę, a sok przelej do mniejszych buteleczek.

Warto, zwłaszcza w okresach obniżonej odporności, pić herbatę z dodatkiem świeżego soku – lub nawet sam sok z derenia.

Dżemy, konfitury

Dżemy i konfitury z owoców derenia jadalnego nadają się zarówno do dekoracji ciast i naleśników oraz jako dodatek do pieczywa, jak i do mięs, szczególnie do dziczyzny, oraz serów. Oto sprawdzony przepis na dżem:

• ok. 1,5 kg owoców derenia jadalnego umyj i zalej niewielką ilością wody, a następnie ugotuj;
• po przestygnięciu owoców przetrzyj je przez sito o drobnych oczkach;
• przecier postaw na ogniu i gotuj przez około 10 minut, często mieszając;
• owoce derenia jadalnego mają niewiele pektyn, a więc bez dodatku cukru żelującego lub pektyn spożywczych raczej nie osiągną konsystencji właściwej dla dżemu – dodaj więc odpowiednią ilość produktu wybranego przez Ciebie;
• po dodaniu cukru lub pektyn gotuj i mieszaj jeszcze przez chwilę, a następnie przełóż dżem do małych słoiczków, zakręć je i odstaw do wystygnięcia.

Tak przygotowany dereń jadalny jest słodszy niż świeży, a więc można bez obaw podać go dzieciom i osobom starszym – na tostach z serem białym, naleśnikach, placuszkach czy gofrach. Z pewnością stanowi najlepszą alternatywę dla dostępnych w sklepach dżemów.

Likiery, nalewki

W medycynie ludowej nalewka stosowana była jako środek na przeziębienie, gorączkę i w dolegliwościach żołądkowych – uważało się, że dereń jadalny działa przeciwzapalnie, wzmacnia odporność organizmu i ma inne, cenne właściwości lecznicze. Służył więc również do wyrobu likierów i nalewek – nie tylko smacznych, ale też, dzięki zawartości alkoholu, rozgrzewających. Oto więc przepis na tak zwaną dereniówkę – czyli nalewkę z owoców derenia jadalnego:

• przygotuj 1 kg owoców – starannie umyj je, a następnie ponakłuwaj widelcem lub wykałaczką. Dzięki temu puszczą więcej soku;
• wrzuć owoce derenia do dużego słoja i zalej spirytusem oraz wódką (po ok. 1/2 litra);
• odstaw słój w ciepłe miejsce na 1 do 2 miesięcy, od czasu do czasu poruszaj słojem;
• po upływie tego czasu zlej alkohol do drugiego słoja, a owoce zasyp 500 g cukru – zakręć słój i odstaw w ciepłe miejsce na 7 dni;
• wyciśnij owoce, a powstały sok połącz z alkoholem i odstaw na 14 dni;
• po 2 tygodniach odcedź alkohol – dobrze sprawdzi się gaza lub papierowy filtr do kawy – przelej nalewkę do butelek i odstaw w ciemne, chłodne miejsce na minimum rok.

Ciekawostka: dereniówka to staropolski szlachetny napój, symbol elegancji i luksusu. Dawniej podawana była na szlacheckich i królewskich stołach, a na każdym dworze rosło przynajmniej jedno drzewko derenia. Tradycja wyrobu nalewki z derenia jadalnego liczy sobie setki lat.

Podsumowanie

Zawarte w owocach derenia jadalnego witaminy, kwasy organiczne i antyoksydanty sprawiają, że medycyna ludowa zaleca ich spożywanie na szereg różnych przypadłości i dolegliwości. Niezależnie od tego, warto jednak zakosztować ich wyjątkowego smaku.