Czereśnia to jedno z najczęstszych drzewek owocowych w polskich ogrodach i przydomowych sadach. Nic w tym dziwnego – drzewo to rodzi smaczne owoce, które dojrzewają zazwyczaj początkiem lata, a przy tym jest dość łatwe w prowadzeniu i pielęgnacji. Ponadto czereśnię stosunkowo rzadko atakują szkodniki. W poniższym tekście przyjrzymy się bliżej temu gatunkowi oraz omówimy podstawowe zasady jego uprawy i pielęgnacji.
Co trzeba wiedzieć o czereśni?
Czereśnia (Prunus avium) – znana też jako trześnia lub wiśnia ptasia/dzika – to gatunek drzewa rodzimy dla terenów Europy, Kaukazu i Azji Zachodniej. W Polsce występuje na terenie całego kraju do wysokości 700-900 m n.p.m. – najliczniej w jego południowej części, gdzie zadrzewienia z udziałem rosnących dziko czereśni są stosunkowo częstym widokiem.
Rosnąc w zwarciu, może osiągać wysokość do 20-25 m, wytwarzając długi, strzelisty pień i stożkowatą koronę (czasami nierównomierną). Drzewa rosnące pojedynczo tworzą krótkie pnie i rozłożyste, regularne korony.
Czereśnie należą do grona drzew owocowych kwitnących stosunkowo wcześnie – zwykle obsypują się kwiatami w marcu i kwietniu. Wytwarzają drobne, białe lub lekko różowawe kwiaty na długich (ok. 5 cm) szypułkach, zebrane po kilka sztuk (zazwyczaj 2-6).
Okres owocowania trwa zwykle od końca czerwca do II połowy lipca. Młode drzewa owocują pierwszy raz dopiero po 3-5 latach po posadzeniu – trzeba więc uzbroić się w cierpliwość. Zbiór owoców powinien odbywać się po ich całkowitym dojrzeniu – przy zbyt wczesnych zbiorach owoce będą małe i niezbyt smaczne. Nie należy jednak przetrzymywać ich zbyt długo na drzewie – dojrzałe owoce czereśni mają tendencję do pękania i gnicia pod wpływem intensywnych opadów deszczu. Zebrane owoce można spożywać bezpośrednio lub wykorzystać do różnego rodzaju przetworów, m.in. dżemów, powideł, soków czy marmolad. Trzeba jednak pamiętać, że w stanie surowym nie nadają się do długiego przechowywania.
Należy pamiętać, że czereśnie są z natury obcopylne – do wytworzenia owoców wymagają pyłku z innego osobnika. W związku z tym w ogrodach i przydomowych sadach dobrze jest sadzić po 2-3 sztuki. Warto jednak wiedzieć, że wyhodowano kilka samopylnych odmian tego gatunku (np. Lapins). Należy też mieć na uwadze fakt, że nie wszystkie odmiany mogą się nawzajem zapylać – dobrze jest sprawdzić to jeszcze przed zakupem sadzonek.
Wymagania czereśni
Czereśnie rosną najlepiej na żyznych, przewiewnych glebach o niekwaśnym odczynie (optymalne pH to 6,8-7,1) i niezbyt wysokim poziomie wody gruntowej (maksymalnie do 2 m). Należy natomiast unikać stanowisk suchych i piaszczystych oraz ciężkich i zlewnych. Drzewka szczepione na podkładkach karłowych np. z grupy Gisela czy PHL – wykształcają płytsze systemy korzeniowe, przez co trzeba zapewnić im lepszy dostęp do składników odżywczych i nawadniać je regularnie (dotyczy to przede wszystkim słabszych gleb – na żyznych nawadnianie może nie być konieczne). Sprawia to również, że potrzebują podpórek.
Ze względu na wczesne kwitnienie czereśnie są dość podatne na działanie wiosennych przymrozków. Część odmian jest jednak odporna na niskie temperatury i może wytrzymywać mrozy sięgające -25°C.
Wartościowe odmiany czereśni
Poniżej zebraliśmy kilka odmian czereśni, które bardzo dobrze radzą sobie w naszych warunkach klimatycznych. W polskich przydomowych ogrodach i sadach warto zatem sadzić odmiany:
- Vera – węgierska odmiana mało podatna na choroby i odporna na mróz. Cechuje się bardzo dużą plennością, rodząc przy tym duże (8,5-9,5 g), smaczne i soczyste owoce mało podatne na pękanie. Zbiór owoców przypada na koniec czerwca. Polecany zapylacz: Burlat.
- Van – kanadyjska odmiana średnio odporna na mróz, ale dość podatna na choroby. Dobrze zapyla wiele innych odmian. Owocuje corocznie i obficie – rodzi duże (średnio 6,5 g, ale mogą dorastać do ok. 8 g) owoce o smacznym miąższu, dojrzewające zwykle końcem lipca (dokładny termin zależy od warunków pogodowych w danym roku). Niestety są też podatne na pękanie w deszczowe lata. Polecany zapylacz: Kordia.
- Techlovan – czeska odmiana mało wrażliwa na choroby i średnio wrażliwa na mróz. Owocuje regularnie, rodząc obficie bardzo duże (8-10 g), soczyste owoce, które dojrzewają końcem czerwca/początkiem lipca. Minusem tej odmiany jest duża podatność na pękanie owoców. Polecany zapylacz: Sam.
- Sylvia – kolejna kanadyjska odmiana, uznawana za jedną z najlepszych. To naturalnie niskie drzewo (nie wymaga podkładek skarlających) odporne na mróz, choroby i pękanie owoców. Owocuje regularnie, rodząc duże ilości wielkich (8-10 g) owoców dojrzewających początkiem lipca. Polecany zapylacz: Sam.
- Summit – częściowo samopylna odmiana rodem z Kanady. Odporna na mróz i średnio odporna na choroby. Obficie i regularnie rodzi bardzo duże owoce (średnio 10 g) dość odporne na pękanie – dojrzewają zwykle w połowie lipca. Drzewo rozwija się bardzo silnie, przez co wymaga podkładek skarlających. Może zrzucać część zawiązków owocowych. Polecany zapylacz: Van.
- Sam – pochodzi z Kanady. Odporna na choroby, mróz, przymrozki i pękanie owoców. Obfite zbiory dużych owoców przypadają na lipiec (zwykle w połowie). Jeden z najlepszych zapylaczy. Polecany zapylacz: Van.
- Lapins – kanadyjska, dość odporna (młode drzewko wymaga zabezpieczenia przed mrozem lub sadzenia wiosną), a zarazem jedna z kilku samopylnych odmian. Rodzi bardzo duże (ok. 9 g), średnio odporne na pękanie owoce, które dojrzewają w lipcu (zwykle w połowie).
- Kordia – popularna, czeska odmiana odporna na raka bakteryjnego i inne choroby, ale mało wytrzymała na mróz i przymrozki. Bardzo duże owoce (9+ g) osiągają dojrzałość w lipcu i raczej nie pękają – należy je jednak zrywać z szypułkami, aby uniknąć gnicia. Polecany zapylacz: Van.
- Bűttnera Czerwona – niemiecka odmiana z ponad 200-letnim stażem. Odporna na choroby i mróz. W okres owocowania wchodzi dość wcześnie, a dojrzałość owoców (6-8 g) przypada na lipiec (połowa-koniec). Zwykle jednak zbiera się je wcześniej z uwagi na dużą podatność na pękanie. Polecany zapylacz: Van.
Burlat – popularna, francuska odmiana odporna na choroby (z wyjątkiem dziurkowatości liści i moniliozy) oraz średnio odporna na mróz (przemarza przy -21°C, młode drzewko trzeba zabezpieczać). Rodzi duże owoce dojrzewające w czerwcu. Mogą one jednak pękać i są dość często atakowane przez szkodniki. Polecany zapylacz: Van.
Uprawa czereśni
Zależnie od odmiany, czereśnie sadzi się jesienią lub wiosną (przed fazą nabrzmienia pąka). Odstępy między poszczególnymi rzędami/drzewami zależą od wybranej formy korony – te o pokroju naturalnym/krzaczastym powinny rosnąć od siebie co 7 x 5 lub 6 x 4, a te o koronie wrzecionowej mogą rosnąć w odległości 5 x 3 m. Czereśnie szczepi się przeważnie na podkładkach niemieckiej odmiany Gisela 5 albo czeskich PHL-A i PHL-B – dorastają do 2,5-3 m wysokości i można sadzić je w rozstawie 5 x 3 m, formując korony wrzecionowe.
Przed sadzeniem (ale nie bezpośrednio) warto wzbogacić glebę nawozem mineralnym lub zielonym, w proporcjach zależnych od żyzności gleby. Orientacyjne wartości na ha to:
- N – 40-60 kg;
- P2O5 – 30-60 kg;
- K2O – 50-80 kg.
Na glebach żyznych wystarczy ściółkowanie obornikiem lub podsypanie wieloskładnikowym nawozem. Młode drzewka należy nawozić mocznikiem 5-10 kg/ha (ze względu na większe zapotrzebowanie na azot) i nawozem magnezowym (niedobór tego pierwiastka jest stosunkowo częsty). Trzeba też pamiętać o ich regularnym podlewaniu.
Glebę wokół drzew powinno się często spulchniać i odchwaszczać. Na starszych można prowadzić zabiegi ochronne kontaktowymi herbicydami.
Kiedy przycinać czereśnie?
Przez pierwsze trzy lata po posadzeniu wykonuje się cięcia formujące koronę. Młode drzewka przycina się wiosną, pierwszy zabieg wykonując w następnym roku od posadzenia. Usuwamy wszystkie pędy wyrastające poniżej 60 cm od gruntu. Następnie skracamy przewodniki wyższe niż 100 cm i pędy boczne, aby między wierzchołkami pędów bocznych a czubkiem pędu głównego zachować różnicę 70 cm. Cięcia powinny być niezbyt intensywne, gdyż czereśnie kwitną głównie na rocznych/dwuletnich pędach.
Po cięciu (maj/czerwiec) powinno się odginać i przywiązywać pędy boczne, żeby nie tworzyły kątów ostrych z przewodnikiem. Odginamy pędy do prawie poziomu, zachowując przy tym ostrożność – zabieg ten trzeba wykonać przed zdrewnieniem pędów.
Starsze drzewa przycinamy późnym latem, po zbiorze owoców, najlepiej przy suchej i bezwietrznej pogodzie – wykonujemy na nich głównie cięcia sanitarne i prześwietlające koronę.
Choroby i szkodniki czereśni
Podobnie jak inne gatunki drzew owocowych, czereśnia może być atakowana przez różne choroby i szkodniki. Do najczęściej występujących należą:
Brunatna zgnilizna drzew pestkowych (monilioza)
Atakuje najpierw kwiaty, powodując ich brunatnienie i zasychanie. Zmiany chorobowe przenikają do pędów i dotykają także owoców, które również brunatnieją, pokrywają się nalotem grzybni i zasychają, pozostając na drzewie przez kilka miesięcy.
Porażone kwiaty/pędy/owoce trzeba niezwłocznie usuwać i niszczyć, a w ramach profilaktyki warto stosować oprysk fungicydami.
Rak bakteryjny drzew pestkowych
Choroba może atakować różne części drzewa. Zainfekowane kwiaty brunatnieją i zasychają, a zawiązki pokrywają się plamami gnilnymi i obumierają. Na liściach pojawiają się wodniste, brunatniejące plamy z jasną obwódką. Na pniach i gałęziach tworzą się pęknięcia kory przekształcające się w duże rany, z których wycieka guma. Atakom raka bakteryjnego sprzyjają wszelkie uszkodzenia kory.
Wszystkie zainfekowane części drzewa należy niezwłocznie usuwać i palić. Przy rozległych infekcjach konieczne będzie usuwanie całych drzew. W ramach profilaktyki chemicznej stosuje się opryski preparatami miedziowymi.
Drobna plamistość liści drzew pestkowych
Na liściach pojawiają się liczne małe plamki, które z czasem brunatnieją. Zaatakowane liście przedwcześnie opadają. Silnie porażone rośliny dają znacznie mniejsze plony.
Opadłe liście trzeba grabić i niszczyć. Prowadzi się także opryski preparatami miedziowymi.
Nasionnica trześniówka
Muchówka o ciemnym, wydłużonym ciele, z kilkoma charakterystycznymi poprzecznymi, ciemnymi pasami na skrzydłach. Składa jaja na owocach, z których wylęgają się podłużne i cienkie białe larwy, długie na ok. 4 mm. Larwy te wgryzają się w miąższ owoców, powodując ich robaczywienie.
Aby uniknąć ataków tych owadów, należy usuwać spod drzewa wszystkie opadłe owoce oraz przekopywać glebę pod nim po każdym owocowaniu. Można też wyłożyć na ziemi w kwietniu/maju specjalne siatki uniemożliwiające wylot dorosłych osobników oraz rozłożyć wabiące pułapki lepowe. Metodą chemiczną będzie oprysk Mospilanem.
Zwójka koróweczka
Mały motyl o dwóch parach skrzydeł – pierwsza z nich jest ciemna i pokryta pomarańczowo-szaro-białym rysunkiem, a druga brunatno-biała. Gąsienice mają brązowe głowy i pokryte licznymi włoskami jasnożółte ciała. Larwy żerują w korze, powodując uszkodzenia gałęzi i pni. Doprowadza to do osłabienia drzewa, a czasami nawet do zamierania całych konarów.
W ramach zwalczania tego owada można wykładać pułapki lub prowadzić opryski preparatami chemicznymi, np. Spinatorem.
Śluzownica ciemna
Niewielkich rozmiarów brunatna błonkówka (rozpiętość skrzydeł sięga 9-11 mm), której larwy są w całości pokryte czarnym, błyszczącym śluzem (sama larwa jest żółta). Przypominają przez to pijawki lub nagie ślimaki. Po wylęgu przypadającym na późną wiosnę (czerwiec) larwy te obgryzają blaszki liściowe, szkieletując je. Przy licznym występowaniu mogą poważnie osłabiać zaatakowane rośliny.
Zaatakowane liście trzeba usuwać i niszczyć. Stosuje się też profilaktyczne opryski z Mospilanu.
Mszyca wiśniowo-przytuliowa
Niewielki, błyszczący pluskwiak. Jaja i dorosłe owady mają czarną barwę, larwy zaś są brunatne. Gatunek ten żeruje przede wszystkim na liściach – zaatakowane blaszki będą pokryte lepką spadzią i silnie poskręcane. Może także atakować młode pędy, kwiaty, zawiązki owocowe oraz wykształcone już owoce. Mszyce mogą przenosić groźne dla drzew bakterie i wirusy, przez co nie powinno się ich lekceważyć.
Silnie porażone pędy i liście powinno się usuwać, a w ramach profilaktyki stosować miejscowo roślinne preparaty na bazie np. pokrzyw, czosnku i gorczycy oraz pozbywać się z okolicy sadu przytulii i przetaczników. Chemiczna ochrona wiąże się z opryskiem Mospilanem.
Uprawa czereśni – podsumowanie
Czereśnie są jednymi z najchętniej wybieranych drzewek owocowych – są stosunkowo łatwe w prowadzeniu, przez co nadają się zarówno do profesjonalnych upraw, jak i amatorskiego przydomowego sadu i ogrodu. Warto wybierać przede wszystkim odmiany niskopienne, szczególnie te odporne na mróz i choroby. Jest to gatunek obcopylny (z wyłączeniem kilku odmian) – trzeba więc pamiętać o posadzeniu obok siebie 2-3 osobników z dobrze się wzajemnie zapylających odmian.
